چرا باید شاهنامه بخوانیم؟ - وبلاگ گربه

به گزارش وبلاگ گربه، خبرنگاران/همدان عضو هیئت علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه شاهنامه کتاب ارزشمند فردوسی، کارنامه هویت ملی ما است، گفت: شاهنامه، کتابی است اخلاقی که ارزش های انسانی را به بهترین نحو ممکن، به خواننده اش انتقال می دهد.

دکتر علی محمدی به مناسبت عظیمداشت روز ملی حکیم ابوالقاسم فردوسی و پاسداشت زبان فارسی در گفت وگو با وبلاگ گربه، در رابطه با مضامین تشکیل دهنده شاهنامه عنوان کرد: برخی از دانشمندان شاهنامه را به سه بخش تاریخی، حماسی و اسطوره ای تقسیم می کنند؛ پیش از فردوسی تاریخ هایی به زبان عربی نوشته شده بود و پس از فرودسی هم کتاب های تاریخی به زبان عربی و فارسی بسیار است اما نبوغ فردوسی در گزینش بخش تاریخی شاهنامه محصولی را به دست داده که می توان آن را روح و گوهر تاریخ ایران قلمداد کرد.

وی اضافه نمود: پیش از سروده شدن شاهنامه تنها کتابی که تاریخ را به زبان فارسی روایت می کرد تاریخ بلعمی بود که خود ترجمه و چکیده تاریخ طبری است. با اینکه مترجم و نویسنده این کتاب، یعنی ابوالفضل بلعمی، خود یکی از بهترین نویسندگان و مترجمان سرآمد بود اما کار او در مقایسه با بخش تاریخی شاهنامه، اثری دست دوم به شمار می آید. داستان پادشاهان ساسانی در شاهنامه، از روایتی دقیق تر و علمی تر برخودار بوده و این یکی از شاخه های اهمیت شاهنامه فردوسی است.

محمدی اظهار کرد: بخش دیگر شاهنامه چنان که گفتیم به حماسه ها اختصاص دارد؛ داستان جنگ ها و کش مکش های نظامی میان ایرانیان و همسایگانشان و امپراتوری های شناخته شده کهن است. به این کش مکش ها دیگر نباید از بُعد تاریخی نگاه کرد. حماسه ها از آن جهت اهمیت دارند که باورهای ملی و میهنی ما را فربه می کنند، غرور ملی را می پرورانند و حس هویت ملی را در دل مردم یک کشور زنده می کنند، همان حسی که انسان ها به واسطه آن دل به آبادانی کشورشان می بندند و به توانایی های خود باورمند می شوند.

وی اضافه نمود: در این بخش هم مانند بخش تاریخی، شاهنامه یگانه و بی نظیر است به طوریکه ما جز فردوسی، شاعران حماسه سرای دیگری هم داریم اما هیچ کدامشان توفیق فردوسی را در سرودن حماسه ها نداشته اند. روایت های حماسی فردوسی تنها حریف های میهنی را عقب نمی گذارد بلکه در سراسر جهان حماسه پردازی، هیچ اثری به گرد شاهنامه نمی رسد. از نظر هنر روایت پردازی و تکنیک های حماسه سازی در میان حماسه های موجود در جهان شاهنامه فردوسی یگانه و بی نظیر است.

محمدی در رابطه با بخش سوم یعنی اسطوره ای بیان نمود: اسطوره ها از آن رو اهمیت بسیار دارند که سرنوشت و شایستگی و بایستگی حماسه و تاریخ به آنها بازبسته است. در گذشته به سبب عدم آگاهی مردم از اسطوره ها برخی آنها را دروغ و فسانه می خواندند، خرافه می پنداشتند و با مقایسه آنها با تاریخ، اغراق و مبالغه را نمی پسندیدند اما امروزه دانش اسطوره شناسی به قدری گسترش پیدا کرده که در دانشگاه ها، دانشکده های اسطوره شناسی وجود دارد و رشته های گوناگون اسطوره پژوهی در دانشگاه های جهان پدید آمده و اسطوره ها را با سازوکارهای علمی می سنجند.

وی درباره اهمیت مطالعه اسطوره ها شرح داد: ملتی که از اسطوره های خود آگاهی داشته باشد در حقیقت از روح جمعی خویش، آرزوها، باورها و ایمان خود آگاهی دارد و برعکس اگر ملتی با اسطوره های خود انس نداشته باشد، یعنی جان و روان جمعی خویش را نمی شناسد، در واقع اسطوره ها هیچ وقت از بین نمی فرایند و در قالب های تازه تری در جان و روان ملت ها جاری و ساری می شوند، از این رو برای مردم شناسان و محققان عظیم اهمیت فوق العاده ای دارند. شناخت اسطوره های یک ملت، شناخت روح و روان و خواست و آرزوی آن ملت است به همین علت برخی از سیاست مداران، با مطالعه اسطوره های ملت ها در به انقیاد کشاندن روح آن ملت ها توفیق بیشتری دارند.

این پژوهشگر حوزه ادبیات گفت: به علت اینکه کشور ایران دارای مرز و بومی وسیع و امپراتوری گسترده بوده، از اسطوره های غنی تری برخودار بوده است. حال که به گونه ای مختصر از اهمیت اسطوره سخن گفتیم، نوبت این است که بپرسیم کدام اثر گران بهایی را سراغ داریم که به نحو عالی اسطوره های ما را در دل خود جای داده باشد؟ و اگر بخواهیم به اسطوره های خویش دسترسی داشته باشیم به چه کتابی رجوع کنیم که بهتر از شاهنامه این اسطوره ها را در دل خود جای داده باشد؟ شاهنامه فردوسی، این توفیق عظیم را دارد که به گونه ای بسیار حرفه ای و سنجیده، اسطوره های ما را در خود منعکس کرده و در میان کتاب های ایرانی و غیرایرانی، در روایت اسطوره ها شاهنامه گران سنگ و یگانه است.

وی درباره جلوه های پرشکوه دیگری از شاهنامه عنوان کرد: یکی از آن جلوه های پرشکوه، پرداختن به ارزش های انسانی و مسائل اخلاقی در این کتاب است به طوریکه اخلاق در شاهنامه رویکردی دوجانبه دارد؛ یکی آنجا که به طور مستقیم از شایست و نشایست های انسان سخن در میان است و دیگر آنجا که شایست و نشایست انسان در قالب داستان ها و روایت ها و کنش و منش شخصیت ها خودش را نشان می دهد بنابراین آنچه اهمیت دارد همین بخش دوم است که شاهنامه فردوسی معرکه و مجلای چنین گزاره هایی است.

محمدی ادامه داد: اهمیت کار فردوسی در شاهنامه، یکی همین است که در قالب داستان ها و شخصیت ها، اخلاق درست و انسانی را به نمایش می گذارد، بدون اینکه قصد موعظه و نصیحت داشته باشد. در شاهنامه، شخصیت هایی مانند طوس، گرسیوز، پیران ویسه و فرود و سیاوش هستند که هر یک گوشه ای از روان پیچیده ما را نمایش می دهند. آن پالایش جان و روانی که ارسطو در قبال دیدن نمایشنامه از آن سخن می گوید، در قبال خواندن سرگذشت شخصیت های شاهنامه، خواننده را نصیب می آید که دستاوردی بی نظیر است. در نتیجه شاهنامه، کتابی است اخلاقی که ارزش های انسانی را به بهترین نحو ممکن، به خواننده اش انتقال می دهد.

وی در ادامه به بُعد زبانی و اهمیت زبان در شاهنامه اشاره کرد و گفت: شاهنامه در برهه ای از تاریخ پدید آمد که زبان فارسی در شرایط ناگواری واقع بود، در دوره ای که فردوسی شاهنامه را به زبان پاکیزه فارسی سرود، در نظامیه ها و مدرسه ها این زبان فراموش و به مردم القا شده بود که زبان فارسی قادر به این نیست که بار اندیشه های علمی و حکمی را بکشد اما وقتی شاهنامه سروده شد و مردم آن را خواندند، به این نتیجه رسیدند که زبان فارسی نمرده است. مردم با خواندن شاهنامه به این نتیجه رسیدند که می شود اندیشه های حکیمانه، روایت های پهلوانی و داستان های اخلاقی و اسطوره ای را به زبان فارسی نگاشت در واقع مطالعه شاهنامه از بُعد زبانی از آن جهت مهم است که این اثر ارزشمند باعث ادامه حیات زبان فارسی شده و ما با مطالعه شاهنامه به برخی از ترکیب ها، قیدها، فعل ها، سازوکارهای زبانی و معادل های فارسی کلمات دست پیدا می کنیم که خود یک گنجینه عظیم زبانی است.

محمدی به جنبه هنری شاهنامه نیز پرداخت و اظهار کرد: شاهنامه یک اثر هنری مثل دیگر آثار عظیم هنری جهان است، هنر شاهنامه جهات گوناگون دارد. شاهنامه، در هنر روایت پردازی بی نظیر است، بلاغت زبان در شاهنامه بیداد می کند. درست است که حدود 600 هزار بیت شعر دارد که در بادی امر بسیار می آید اما در هنر چکیده گویی و بیان سخنان قصار هیچ اثر حماسی دیگری در کتاب های ما به گرد آن نمی رسد. در حوزه آرایش های ادبی و صنعت های شعری، چهره ای درخشان دارد و ریتم و موسیقی زبان در آن بی همتا است.

استاد گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بوعلی سینا درباره اینکه چرا باید شاهنامه بخوانیم؟ گفت: علاوه بر تمام نکات ذکر شده، شاهنامه کتاب ارزشمند فردوسی، کارنامه هویت ملی ما است. هیچ اثر دیگری در این زمینه نیروی همسنگی با آن را ندارد. هیچ کتابی از جهت مؤلفه های هویتی و ملیتی چنین شکوه و هیبتی را ندارد. امروزه دانشمندان عظیم از ضرورت یک ناسیونالیسم سالم و متعادل در وجود ملت ها سخن می گویند. ناسیونالیسمی که در فرجام، به ارزش های والای انسانی قد می کشد و آنها را به خویشتن خویش باورمند می سازد. باور به خویش، یعنی امید به سازندگی، امید به حیات و امید به آفرینش و تولید. کشوری که از باورهای ملی و هویت خویش تهی و بیگانه شود، ملت مرده و واداده است از این رو باز شاهنامه فردوسی، یگانه و بی نظیر است. هیچ کتابی از جهت فربه سازی روح و جان ملیت در دل مردم کشور ایران، قابل مقایسه با شاهنامه نیست. شاهنامه تنها کتاب ملی و میهنی ما است. کتابی که ضرورت دارد مردم ایران پیوسته آن را بخوانند و با روح زنده و پوینده ای که در آن جاری است، جان خویش را فربه، استوار و سالم بدارند.